Kerstbestand: voetballen in niemandsland

Het zit erop, ruim een week hebben mijn vrouw Karen en ik gereisd langs het Belgische deel van het Westfront van de Eerste Wereldoorlog, van Nieuwpoort tot aan Ploegsteert. En iedere dag heb ik verslag gedaan via deze blog. Mijn laatste bijdrage schrijf ik vanuit huis in Zaandam en wil ik wijden aan de Christmas Truce: de spontane korte vrede in de oorlog in december 1914. Over voetbal en oorlog...

Herdenkingsbeeld in de jeugdherberg in Mesen

Eén van de meest wonderlijke gebeurtenissen in de Eerste Wereldoorlog speelt zich af op kerstavond 1914. Het is ijzig koud, de Engelsen en Duitsers hebben zich ingegraven in hun loopgraven. Het stuk niemandsland is slechts enkele tientallen meters breed, de beide konden elkaar letterlijk horen. Vanuit de Duitse loopgraven klonk ineens gezang… “Stille Nacht, heilige Nacht…” De Engelsen worden uitgenodigd om op hun beurt een kerstlied in te zetten. Dat deden ze. Over en weer werden kerstliederen gezongen en werd voor elkaar geapplaudisseerd. 

Vanuit de Duitse loopgraaf klonk het voorstel om de loopgraven uit te komen en om elkaar halverwege, in niemandsland, te ontmoeten. “We good… we no shoot”. Uiteraard aarzelen de Engelsen, dit kon een valstrik zijn, maar ze gingen toch op het voorstel in. Midden in het niemandsland ontstond een uitwisseling van drank, sigaretten, chocolade en kerstpresentjes. Vijanden maakten kennis met elkaar en deelden foto’s en verhalen met elkaar. Heel even was het vrede!

Tell the tale of Paschendale

Muziek en oorlog zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Niet alleen speelde muziek een belangrijke rol bij het motiveren van soldaten tijdens de oorlog, de Grote Oorlog zelf is ook een grote inspiratiebron geweest voor veel muzikanten en bands. Eén van de beste rocksongs over de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog is het nummer Paschendale van Iron Maiden.

In a foreign field he lay
lonely soldier unknown grave
on his dying words he prays
tell the world of Paschendale

Met Paschendale wordt het Belgische dorpje Passendale bedoeld, dat hier op een steenworp afstand van Langemark ligt. Het dorp is synoniem geworden met de Derde Slag bij Ieper, één van de heftigste en bloedigste veldslagen uit de Eerste Wereldoorlog, die tussen 31 juli en 10 november 1917 het leven zou kosten van ca. 500.000 soldaten.

Zicht op slagveld Ieper vanaf de heuvel bij begraafplaats Tyne Cot (de voormalige Duitse verdedigingslinie)

Reisgidsen naar het front

Ik ga op vakantie en ik neem mee... een reisgids! Maar hoe weet ik nu welke reisgids het beste is voor een weekje 'slagveldvakantie' rond Ieper? Welke reisgids kan ik nu het beste gebruiken op mij zoektocht naar monumenten, musea en begraafplaatsen uit de Eerste Wereldoorlog in de Belgische Westhoek? Een klein overzicht van enkele reisgidsen die ik deze week tot mijn beschikking heb...

Er zijn bibliotheken vol reisgidsen geschreven naar de sporen van de Eerste Wereldoorlog. Al in 1917, dus nog tijdens de oorlog verschenen de eerste 'battlefield guides' naar het front. Bandenboer Michelin bracht een hele serie reisgidsen uit met dagtripjes langs de ruïnes van België en Noord-Frankrijk. Deze gidsen zijn gewilde verzamelaarsobjecten. Ik heb een aantal van deze gidsen in mijn kast staan, waaronder enkele herdrukken. Alle gidsen zijn tegenwoordig online te bekijken via www.archive.org.

Om mij heen ligt een stapel reisgidsen, meegesleept uit Nederland... en een aantal hier op de kop getikt tijdens de afgelopen week. Allemaal zijn ze op hun eigen manier "absoluut onmisbaar" voor me. De eerste is "Gids voor de slagvelden 1914-1918", inderdaad een gids van Michelin. Maar dit is er eentje uit 2014; een zeer actuele heruitgave dus. Je zou bijna denken dat dat iets met de 100-jarige herdenking van vorig jaar te maken heeft. Deze nieuwe uitgave bevat ook een enkele facsimile pagina's uit de oude gidsen. Een handzame gids, ingedeeld naar regio, met zoveel mogelijk informatie op de vierkante centimeter.

Dodendraad

Een groot ijzeren hek langs de Nederlandse grens, met daarop 2.000 volt, om te voorkomen dat vluchtelingen ons land binnenkomen. Een bizar idee? Nog geen honderd jaar geleden was het werkelijkheid! Langs de gehele Nederlands-Belgische grens hadden Duitsers zich zo’n ijzeren gordijn neergezet, de zogenaamde Dodendraad.
 

Opvang van Belgische vluchtelingen in Bergen op Zoom
(bron:www.ssew.nl)

Nadat de Duitsers op 4 augustus 1914 België binnenvielen, wilden zij zo snel mogelijk doorstoten naar de havenstad Antwerpen.  Gaandeweg stuitten ze op weerstand van het Belgische leger en de bevolking. Desondanks wisten ze op 10 oktober 1914 de stad Antwerpen in te nemen. De Antwerpse bevolking vluchtte naar het veilige, neutrale Nederland. Een enorme mensenstroom ging te voet, per fiets, met paard-en-wagen en met hand- en hondenkarren in de richting van de Nederlandse grens. In steden als Roosendaal en Bergen op Zoom werden in allerijl tentenkampen opgericht en mensen werden in scholen, kerken en bij particulieren ondergebracht. Om de vluchtelingen te spreiden, werden ze door het hele land opgevangen.

Bier en koekjes

Na de wat sombere bijdrage van gisteren over de gifgasaanvallen, vandaag een iets luchtiger verhaal over twee wereldberoemde streekproducten: de koekjes van Jules Destrooper en het bier van Westvleteren. Toch is ook hier een link met de Eerste Wereldoorlog niet ver weg.

Bij het binnenrijden van het plaatsje Lo valt op hoe oud dit plaatsje is: een historische stadspoort, half over de invalsweg, een Middeleeuws stadhuis, een prachtige oude kerk en een grote waterput uit 1404. Maar zoals in zoveel plaatsen in deze omgeving: schijn bedriegt. Hoewel het dorp achter de frontlinie lag, is het tijdens de Grote Oorlog weldegelijk beschoten. Veel van de ‘historiserende bouw’ dateert dus van de jaren ’20 van de vorige eeuw en is dus nog geen honderd jaar oud…

De zoete lucht in Lo verraadt meteen dat hier koekjes worden geproduceerd; een overbekende geur voor een geboren en getogen Zaankanter!  Hier staat de fabriek van Jules Destrooper, die hier in 1886 begon met de productie van de overbekende wafeltjes in de kenmerkende blauw-witte doosjes. Naast de fabriek is een “bezoekers- & innovatiecentrum”, waar een permanente expositie is te zien over de geschiedenis van het bedrijf. Het bezoek wordt afgesloten met gratis kop koffie en een proeverij van koekjes, die zichzelf even later probleemloos terug betaalt in de shop, waar alle soorten koekjes van het bedrijf worden verkocht.

Gifgasroute

Vlak naast ons vakantieverblijf De Reünie in Langemark hangt een bordje met de aanduiding ‘Gifgasroute’. Dit heeft niks te maken met een omleidingsroute voor vrachtwagens met gevaarlijke stoffen ofzo. Nee, dit bord is onderdeel van een fietsroute die voert langs plekken die doen herinneren aan het gebruik van gifgassen op deze plek honderd jaar geleden. Misschien niet het eerste waar je aan denkt als je een vakantiewoning huurt…